صندوق بین المللی پول (IMF) چیست؟ اهداف، مأموریت، وظایف

صندوق بین المللی پول IMF (مخفف International Monetary Fund) یکی از آژانس ‌های مالی مهم سازمان ملل متحد و یک مؤسسه مالی بین المللی است که مقر آن در واشنگتن دی سی است. این صندوق سازمانی متشکل از 190 کشور عضو است که هر یک به نسبت اهمیت مالی خود در هیئت اجرایی صندوق بین المللی پول نمایندگی دارند، به طوری که قدرتمندترین کشورهای اقتصاد جهانی بیشترین قدرت رأی را دارند.

هدف اصلی IMF “تلاش برای تقویت همکاری های مالی جهانی ، تضمین ثبات مالی ، تسهیل تجارت بین المللی ، ترویج اشتغال زایی ، رشد اقتصادی پایدار و کاهش فقر در سراسر جهان است. به گفته خود صندوق بین المللی پول ، این صندوق برای تقویت رشد جهانی و ثبات اقتصادی از طریق ارائه مشاوره سیاستی و تامین مالی اعضا از طریق همکاری با کشورهای در حال توسعه برای کمک به آنها در دستیابی به ثبات اقتصاد کلان و کاهش فقر تلاش می کند.

دلیل این امر این است که بازارهای سرمایه بین المللی خصوصی، عملکرد ناقصی دارند و بسیاری از کشورها دسترسی محدودی به بازارهای مالی دارند. چنین نقص هایی در بازار، همراه با تأمین مالی تراز پرداخت ها، توجیهی را برای تأمین مالی رسمی فراهم می‌کند. صندوق بین المللی پول منابع مالی جایگزینی مانند تسهیلات کاهش فقر و رشد را برای بسیاری از کشور ها فراهم می‌کند.

در ادامه مطلب با ایتسکا همراه باشید تا اطلاعات بیشتر و جامع تری را درباره صندوق بین المللی پول بدست آورید و به گنجینه اطلاعاتی خودتان بیفزایید.

صندوق بین المللی پول در یک نگاه

• نام: صندوق بین المللی پول (International Monetary Fund)
• مخفف: IMF
• تاریخ تأسیس: 27 دسامبر 1945
• شروع کار رسمی: ۱۹۴۷
• نوع سازمان: موسسه مالی بین المللی
• هدف: ترویج و گسترش همکاری پولی بین المللی، تسهیل و آسان سازی تجارت بین المللی، تقویت رشد اقتصادی پایدار، در دسترس قرار دادن منابع برای اعضایی که با مشکلات کسری تراز پرداخت ها مواجه هستند، پیشگیری و کمک به بهبود بحران های مالی بین‌المللی
• نقشی که در حال حاضر دارد: مدیریت مشکلات تراز پرداخت ها و بحران های مالی بین المللی (کشورها از طریق یک سیستم سهمیه ای به صندوق، پول واریز می کنند تا کشورهایی که با مشکل تراز پرداخت ها مواجه هستند، بتوانند وام بگیرند)
• وظایف: نظارت بر ترتیبات نرخ ارز ثابت بین کشورها، تامین سرمایه کوتاه مدت برای کمک به تراز پرداخت ها و جلوگیری از گسترش بحران های اقتصادی بین المللی و نهایتاً کمک به اصلاح قطعات اقتصاد بین‌الملل پس از رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم و همچنین تأمین سرمایه گذاری برای رشد اقتصادی و …
• دفتر مرکزی واقع در: واشنگتن، دی سی، ایالات متحده
• منطقه خدمات رسانی و محدوده فعالیت: سراسر جهان
• کشورهای عضو: 190 کشور (189 کشور عضو سازمان ملل متحد و کوزوو)
• زبان رسمی: انگلیسی
• مدیر عامل: اقتصاددان بلغاری کریستالینا جورجیوا (Kristalina Georgieva) که از 1 اکتبر 2019 این سمت را بر عهده دارد.
• معاون اول مدیر عامل: اقتصاددان هندی-آمریکایی خانم گیتا گوپینات (Gita Gopinath)
• اقتصاددان ارشد: پیر-اولیویه گورینشاس (Pierre-Olivier Gourinchas)
• سازمان مادر: سازمان ملل متحد
• بودجه (2023): 1.411 میلیارد دلار آمریکا
• تعداد پرسنل:  2,400 نفر
• آدرس وب سایت: IMF.org

وظایف صندوق بین المللی پول چیست؟

به گفته خود IMF، این صندوق برای تقویت رشد جهانی و ثبات اقتصادی از طریق ارائه مشاوره سیاستی و تامین مالی اعضا از طریق همکاری با کشورهای در حال توسعه برای کمک به آنها در دستیابی به ثبات اقتصادی و کاهش فقر ایجاد شده است. سه وظیفه اصلی صندوق بین اللملی پول عبارتند از:

• ارائه کمک های مالی (Provides Financial Assistance)
• نظارت صندوق بین المللی پول بر ترتیبات نرخ ارز ثابت بین کشورها
• توسعه ظرفیت

ارائه کمک های مالی (Provides Financial Assistance)

این صندوق با تامین سرمایه کوتاه مدت برای کمک به تراز پرداخت ها و جلوگیری از گسترش بحران های اقتصادی بین المللی به کشورهای عضو، وام می دهد.

علاوه بر این، صندوق بین المللی پول در مورد شرایط وام دهی و وام ها بر اساس سیاست مشروط خود، که در دهه 1950 تأسیس شد، مذاکره می‌کند و در یک دوره زمانی بدون نرخ بهره وام می دهد. کشورهای کم درآمد می‌توانند از طریق تسهیلات اعتباری تمدید شده (ECF)، تسهیلات اعتباری آماده باش (SCF) و تسهیلات اعتباری سریع (RCF) از این صندوق وام بگیرند.

نظارت صندوق بین المللی پول بر نرخ ارز ثابت بین کشورها (IMF oversee the fixed exchange rate arrangements between countries)

صندوق بین‌المللی پول موظف است بر نظام پولی و مالی بین‌المللی نظارت کند و بر سیاست‌های اقتصادی و مالی کشورهای عضو نظارت کند. این صندوق بر سیستم پولی بین المللی نظارت دارد و سیاست های اقتصادی و مالی 190 کشور عضو خود را زیر نظر دارد. و در نتیجه به دولت‌های ملی کمک می‌کند تا نرخ ارز خود را مدیریت کنند و به این دولت‌ها اجازه می‌دهند رشد اقتصادی را در اولویت قرار دهند.

توسعه ظرفیت (Capacity Development)

به بانک های مرکزی، وزارت های دارایی، مقامات مالیاتی و سایر مؤسسات اقتصادی کمک های فنی و آموزش می دهد. این امر به کشورها کمک می کند تا درآمدهای عمومی را افزایش دهند، سیستم های بانکی را مدرن کنند، چارچوب های قانونی قوی ایجاد کنند، حکمرانی را بهبود بخشند، و گزارش داده های کلان اقتصادی و مالی را افزایش دهند. همچنین به کشورها کمک می کند تا به سمت اهداف توسعه پایدار (SDGs) حرکت کنند.

این شرایط وام تضمین می کند که کشور وام گیرنده قادر به بازپرداخت به صندوق بین المللی پول خواهد بود و این کشور تلاش نخواهد کرد مشکلات تراز پرداخت خود را به گونه ای حل کند که بر اقتصاد بین المللی تأثیر منفی نگذارد.

اعضای منتصب در صندوق بین المللی پول

1. شورای حکام (Board of Governors)
2. کمیته های اداری (Ministerial Committees)
3. هیئت اجرایی (Executive Board)
4. مدیریت صندوق بین المللی پول (IMF Management)
5. اعضای صندوق بین المللی پول (IMF Members)

1- شورای حکام (Board of Governors)

هر کشور عضو در صندوق بین اللملی پول، یک حکمران اصلی و یک حکمران علی البدل دارد و بایستی آنها را منصوب کند. هیأت مدیره معمولاً سالی یک بار تشکیل جلسه می دهد و مسئولیت انتخاب یا انتصاب مدیر اجرایی برای هیأت اجرایی را بر عهده دارد. در حالی که شورای حکام رسماً مسئولیت های زیر را بر عهده دارد:

• انتخاب یا انتصاب مدیران اجرایی در هیئت اجرایی
• تصویب افزایش سهمیه و تخصیص حق برداشت ویژه
• پذیرش اعضای جدید یا خروج اجباری اعضا
• اصلاحات مفاد موافقت نامه و آیین نامه

شورای حکام IMF و گروه بانک جهانی معمولاً سالی یک‌بار در طی نشست های سالانه صندوق و بانک جهانی تشکیل جلسه می‌دهند تا درباره کار مؤسسات مربوطه خود بحث کنند.

2- کمیته های اداری (Ministerial Committees)

دو کمیته اداری به نام کمیته بین المللی پولی و مالی (IMFC) و کمیته توسعه وظیفه مشاوره شورای حکام را بر عهده دارند. IMFC  دارای 24 عضو است که از بین 190 حکمران و نماینده همه کشورهای عضو انتخاب شده اند و مدیریت سیستم پولی و مالی بین المللی و همچنین پیشنهادهای هیئت اجرایی برای اصلاح مواد موافقتنامه و هر موضوع دیگری که بر اقتصاد جهانی تأثیر می گذارد را مورد بحث قرار می دهند.

کمیته توسعه، یک کمیته مشترک (25 عضو از شورای حکام صندوق بین المللی پول و بانک جهانی) است که وظیفه مشاوره هیئت مدیره IMF و بانک جهانی در مورد مسائل مربوط به توسعه اقتصادی در بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه را دارد.

3- هیئت اجرایی (Executive Board)

هیئت اجرایی متشکل از 24 نفر است که توسط شورای حکام انتخاب می شوند. آنها:

• امور روزانه صندوق بین المللی پول و اختیارات تفویض شده از سوی شورای حکام و اختیاراتی را که در اساسنامه به آنها واگذار شده است، را انجام می دهند.
• همه جنبه های کار صندوق، از چک آپ های سلامت سالانه کارکنان صندوق بین المللی پول از اقتصاد کشورهای عضو گرفته تا مسائل مربوط به سیاست‌های مرتبط با اقتصاد جهانی را مورد بحث قرار می دهند.
• هیئت مدیره معمولاً بر اساس اجماع تصمیم گیری می کند، اما گاهی اوقات رای های رسمی گرفته می شود.
• آرای هر یک از اعضا برابر با مجموع آرای اصلی آن (به طور مساوی بین همه اعضا توزیع شده) و آرای مبتنی بر سهمیه است. سهمیه یک عضو، قدرت رای او را تعیین می کند.

4- مدیریت صندوق بین المللی پول (IMF Management)

مدیر عامل IMF هم رئیس هیئت اجرایی صندوق و هم رئیس کارکنان آن است. مدیر عامل توسط هیأت عامل با رأی گیری یا اجماع منصوب می شود.

5- اعضای صندوق بین المللی پول (IMF Members)

هر کشور دیگری، خواه عضو سازمان ملل باشد یا نباشد، می‌تواند طبق مفاد موافقتنامه صندوق بین‌المللی پول و شرایطی که توسط شورای حکام تعیین شده است، به عضویت صندوق بین‌المللی پول درآید.

• عضویت در IMF پیش نیاز عضویت در IBRD است.
• با پیوستن به صندوق بین المللی پول، هر کشور عضو مبلغ مشخصی را به نام اشتراک سهمیه ای که بر اساس ثروت و عملکرد اقتصادی کشور است، پرداخت می کند. این مبلغ میانگین پنجاه درصد وزنی تولید ناخالص داخلی کشور است. تولید ناخالص داخلی کشور عضو از طریق ترکیبی از تولید ناخالص داخلی یعنی بر اساس نرخ ارز بازار (شصت درصد) و بر اساس نرخ ارز PPP (چهل درصد) اندازه گیری می شود.
• حق برداشت ویژه (SDRs) واحد حساب IMF است و نه یک واحد پول. (SDR یک ارز مصنوعی است که از چندین واحد پولی پولی مهم تشکیل شده است.)
• ارزش ارز SDR روزانه محاسبه می شود (به جز در تعطیلات یا هر زمان که IMF برای تجارت تعطیل است) و سبد ارزش گذاری هر پنج سال یکبار بررسی و تنظیم می شود.
• سهمیه ها بر حسب SDR بیان می شوند.
• قدرت رای اعضا به طور مستقیم به سهمیه آنها (میزان پولی که به موسسه کمک می کنند) مرتبط است.
• صندوق بین المللی پول به هر کشور عضو این امکان را می دهد تا روش خود را برای تعیین ارزش مبادله ای پول خود انتخاب کند. تنها الزامات این است که عضو دیگر ارزش پول خود را بر پایه طلا قرار ندهد (که ثابت شده است بیش از حد انعطاف ناپذیر است) و سایر اعضا را در مورد نحوه دقیق تعیین ارزش پول آگاه کند.

شرایط عضویت در صندوق بین اللملی پول

هر کشوری می تواند برای عضویت در IMF درخواست دهد. در اوایل دوران تشکیل صندوق پول ، قوانین عضویت در IMF نسبتاً سست باقی مانده بود.

سپس قوانین سخت گیرانه تری بر دولت هایی که از IMF درخواست کمک مالی می‌کردند، اعمال شد. کشورهایی که بین سال‌های 1945 تا 1971 به صندوق بین‌المللی پول ملحق شدند، موافقت کردند که نرخ های ارز خود را با نرخ هایی که فقط برای اصلاح «عدم تعادل اساسی» در تراز پرداخت ها و تنها با موافقت صندوق بین المللی پول قابل تعدیل باشد، حفظ کنند.

تاریخچه صندوق بین المللی پول

قرن بیستم (20th century)

صندوق بین المللی پول ، در یک کنفرانس سازمان ملل در برتون وودز، نیوهمپشایر، ایالات متحده، در ژوئیه 1944 با 29 کشور عضو و با هدف بازسازی سیستم پولی بین المللی به طور رسمی شکل گرفت. در پایان سال 1946 صندوق بین المللی پول به 39 عضو افزایش یافت. در 1 مارس 1947، صندوق بین المللی پول عملیات مالی خود را آغاز کرد، و در 8 می فرانسه اولین کشوری بود که از آن وام گرفت. نفوذ IMF در اقتصاد جهانی به طور پیوسته افزایش یافت و اعضای بیشتری را جمع کرد. کشورها تا زمانی که  عضو IMF نباشند، واجد شرایط عضویت در بانک بین المللی بازسازی و توسعه (IBRD) نخواهند بود.

در طول بحران نفتی سال 1973، صندوق بین المللی پول تخمین زد که بدهی های خارجی 100 کشور در حال توسعه واردکننده نفت بین سال های 1973 تا 1977 به میزان 150 درصد افزایش یافته است که با تغییر نرخ ارز شناور در سراسر جهان پیچیده تر شده است. IMF طی سال های 1974 تا 1976 برنامه وام دهی جدیدی به نام تسهیلات نفتی را مدیریت کرد. این پول توسط کشورهای صادرکننده نفت و سایر وام دهندگان تامین می شد و در دسترس کشورهایی بود که از مشکلات حاد تراز تجاری خود به دلیل افزایش قیمت نفت رنج می بردند.

IMF یکی از سازمان های کلیدی نظام اقتصادی بین المللی است. در سال 1997، موجی از بحران های مالی شرق آسیا، از تایلند گرفته تا اندونزی و کره و فراتر از آن را فرا گرفت. IMF یک سری از کمک های مالی (بسته های نجات) را برای اقتصادهایی که بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته بودند، ایجاد کرد تا آنها را قادر سازد از کسری جلوگیری کنند.

قرن بیست و یکم  (21st century)

صندوق بین المللی پول در اوایل دهه 2000 دو بسته وام عمده به آرژانتین (در طول رکود بزرگ 1998-2002 آرژانتین) و اروگوئه (پس از بحران بانکی اروگوئه 2002) ارائه کرد. با این حال، در اواسط دهه 2000، وام های IMF در پایین ترین سهم خود از تولید ناخالص داخلی جهان از دهه 1970 بود.

در بحران اقتصادی جهانی (2008)، صندوق بین المللی پول ابتکارات عمده‌ای را برای تقویت نظارت برای پاسخگویی به جهانی توسعه یافته تر و مرتبط تر انجام داد. این ابتکارات شامل اصلاح چارچوب قانونی نظارت برای پوشش سرریزها (زمانی که سیاست های اقتصادی یک کشور می تواند بر کشورهای دیگر تأثیر بگذارد)، عمیق تر کردن تحلیل ریسک ها و سیستم های مالی، تشدید ارزیابی ها از پوزیشن های خارجی اعضا، و واکنش سریع تر به نگرانی های مربوط به اعضا می شد.

از ژانویه 2012، بزرگترین وام گیرندگان از IMF، یونان، پرتغال، ایرلند، رومانی و اوکراین بودند. در 25 مارس 2013، ترویکا با کمک مالی 10 میلیارد یورویی بین المللی به قبرس موافقت کرد. در پایان مارس 2014، صندوق بین المللی پول یک کمک مالی 18 میلیارد دلاری را برای دولت موقت اوکراین پس از انقلاب کرامت (انقلاب ۲۰۱۴ اوکراین) تضمین کرد.

انتقادهایی که از صندوق بین المللی پول می شود، چیست؟

برای چندین دهه، اروپا و ایالات متحده سکان صندوق بین المللی پول را به یک اروپایی و بانک جهانی را به یک آمریکایی سپرده اند. در نتیجه کشورهای توسعه یافته نقش و کنترل بیشتری بر کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) دارند.

شرایط در نظر گرفته شده برای وام ها بیش از حد نرمال بوده و حاکمیت اقتصادی و سیاسی کشورهای دریافت کننده را به خطر می اندازد. شرایطی که اغلب وام را به یک ابزار سیاست تبدیل می کند.

برخی از سیاست های صندوق بین المللی پول ممکن است ضد توسعه باشد. یکی از برنامه های IMF که با هدف کاهش تورم اجرا شده بود ، به سرعت منجر به از دست دادن تولید و اشتغال در اقتصادهایی شد که نرخ درآمد آنها پایین و میزان بیکاری کشورشان بالا بود.

IMF از کشورهایی که وام می گیرند، می خواهد خدمات دولتی را به سرعت خصوصی کنند. این کار منجر به ایمان کورکورانه به بازار آزاد می شود و این واقعیت نادیده گرفته می شود که باید زمینه برای خصوصی سازی فراهم شود.

عضویت ایران در صندوق بین المللی پول

دولت ایران در 29 دسامبر 1945 به صندوق بین المللی پول پیوست. دو مورد بوده است که طی آن، ایران از بودجه IMF استفاده کرده است. اولین قرارداد در 18 مه 1956 اتفاق افتاد که در آن صندوق بین المللی پول یک بسته وام 17.50 میلیونی حق برداشت ویژه (SDR) را تصویب کرد. ایران از کل وام ارائه شده استفاده کرد.

دومین قرارداد توسط صندوق بین المللی پول برای ایران در 10 اکتبر 1960 اتفاق افتاد. مبلغ تصویب شده 35 میلیون SDR بود. با این حال، ایران تنها 22.50 میلیون SDR از وام موجود را برداشت کرد. ایران هیچ وام یا خرید معوقه ای نزد صندوق بین المللی پول ندارد. در سال 2019، SDR  ایران 1549.18 میلیون بود و باقیمانده سرمایه قابل پرداخت آن، ایران را به سهمیه 3567.1  میلیون SDR می رساند.

ایران یکی از دو اقتصاد بزرگ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) است که تنها پس از اقتصاد عربستان سعودی و از نظر جمعیت فقط پس از مصر قرار دارد. با توجه به این عوامل اجتماعی-اقتصادی، ایران در گروه بندی صندوق بین المللی پول از قدرت قابل توجهی برخوردار است.

 اگر چه جمهوری اسلامی ایران آرای کلی گروه خود را در جلسه هیئت مدیره دارد، اما قدرت آن در مقایسه با آمریکا (16.52 درصد از کل صندوق) زیاد نیست. بلوک رای گیری آمریکا، ژاپن، انگلیس، فرانسه و آلمان در کنار دیگر مدیران اتحادیه اروپا، اجرای موثر سیاست های اقتصادی ایران را تقریبا غیرممکن می کند. تحریم ها علیه ایران، رشدی را که از زمان اجرای توافق هسته‌ای در سال 2015 شاهد آن بود، با مشکل مواجه کرده است.

در سال 2018 صندوق IMF ، شیوه‌هایی را که کشور می‌تواند اقتصاد خود را از طریق تجدید ساختار بانک‌ها و زیرساخت‌های سیاسی اصلاح کند، دیکته می‌کند. اصلاحات سیاسی پیشنهادی صندوق بین المللی پول به نوبه خود به حل بیکاری فزاینده جوانان در کشور کمک خواهد کرد.

سوالات متداول