بازار اسپات و فیوچرز: راهنمای جامع تفاوت ها، مزایا و معایب

بازارهای مالی، بستری برای داد و ستد انواع دارایی ها هستند. در این میان، دو نوع متداول از بازارها، اسپات و فیوچرز، نقشی کلیدی در معاملات ایفا می کنند. درک تفاوت های این دو بازار برای هر معامله گری، چه مبتدی و چه باتجربه، ضروری است.

در این مقاله، به طور جامع به بررسی بازار اسپات و فیوچرز می پردازیم. ابتدا هر کدام از این بازارها را به صورت جداگانه معرفی می کنیم، سپس به مقایسه کلیدی آن ها از جنبه های مختلف مانند زمان تحویل، تسویه حساب و اهداف معاملاتی خواهیم پرداخت. در ادامه، تفاوت های این دو بازار را در بازارهای مختلف مانند فارکس، ارز دیجیتال و کالا بررسی می کنیم. مزایا و معایب هر کدام را برمی شماریم و در نهایت، به شما کمک می کنیم تا بازار مناسب خود را بر اساس استراتژی معاملاتی تان انتخاب کنید.

معرفی بازار اسپات: معاملات نقدی و تحویل فوری

بازار اسپات (Spot Market) که به بازار نقدی یا لحظه ای نیز معروف است، بازاری است که در آن دارایی ها (مانند ارز، سهام، کالا یا ارز دیجیتال) با قیمت جاری بازار معامله شده و تحویل دارایی تقریباً بلافاصله یا در مدت زمان کوتاهی پس از انجام معامله صورت می گیرد.

تسویه حساب در بازار اسپات

در معاملات اسپات، تسویه حساب معمولاً به صورت نقدی و ظرف دو روز کاری (T+2) انجام می شود. به این معنی که خریدار باید وجه معامله را حداکثر تا دو روز کاری پس از انجام معامله به حساب فروشنده واریز کند و فروشنده نیز باید دارایی مورد معامله را به خریدار تحویل دهد. البته در برخی بازارها مانند بازار ارز دیجیتال، تسویه حساب می تواند به صورت آنی انجام شود.

معرفی بازار فیوچرز: قراردادهای آتی و تعهدات آینده

بازار فیوچرز (Futures Market) بازاری است که در آن قراردادهای آتی (Futures Contracts) معامله می شوند. قرارداد آتی، یک تعهد قانونی برای خرید یا فروش یک دارایی مشخص (مانند کالا، ارز، شاخص سهام یا ارز دیجیتال) در تاریخ معین در آینده (تاریخ سررسید) و با قیمت توافق شده در زمان حال است.

انواع قراردادهای فیوچرز

قراردادهای فیوچرز تنوع زیادی دارند و بر اساس دارایی پایه، به دسته های مختلفی تقسیم می شوند. برخی از رایج ترین انواع قراردادهای فیوچرز عبارتند از:

• قراردادهای آتی کالا (Commodity Futures): مانند قراردادهای آتی نفت خام، طلا، نقره، گندم، ذرت و غیره.
• قراردادهای آتی شاخص سهام (Stock Index Futures): مانند قراردادهای آتی شاخص S&P 500، داوجونز و نزدک.
• قراردادهای آتی نرخ ارز (Currency Futures): مانند قراردادهای آتی یورو/دلار، پوند/دلار و ین/دلار.
• قراردادهای آتی نرخ بهره (Interest Rate Futures): مانند قراردادهای آتی اوراق قرضه دولتی.
• قراردادهای آتی ارز دیجیتال (Cryptocurrency Futures): مانند قراردادهای آتی بیت کوین و اتریوم.

تسویه حساب در بازار فیوچرز

تسویه حساب در بازار فیوچرز می تواند به دو صورت فیزیکی یا نقدی انجام شود:

• تسویه حساب فیزیکی (Physical Delivery): در این نوع تسویه، در تاریخ سررسید قرارداد، دارایی پایه قرارداد به خریدار تحویل داده می شود. این نوع تسویه بیشتر در قراردادهای آتی کالا رایج است.
• تسویه حساب نقدی (Cash Settlement): در این نوع تسویه، در تاریخ سررسید، مابه التفاوت قیمت توافق شده در قرارداد و قیمت پایانی دارایی پایه در بازار اسپات، بین خریدار و فروشنده مبادله می شود. این نوع تسویه بیشتر در قراردادهای آتی شاخص سهام و نرخ ارز رایج است. نوع تسویه حساب (فیزیکی یا نقدی) در مشخصات هر قرارداد فیوچرز ذکر می شود.

مارجین در معاملات فیوچرز

برای ورود به معاملات فیوچرز، معامله گران باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین (Margin) نزد کارگزار خود سپرده گذاری کنند. دو نوع مارجین اصلی وجود دارد:

• مارجین اولیه (Initial Margin): مبلغی که معامله گر در ابتدای معامله و برای باز کردن پوزیشن معاملاتی باید به حساب خود واریز کند.
• مارجین نگهداری (Maintenance Margin): حداقل مبلغی که باید در حساب معاملاتی معامله گر برای حفظ پوزیشن معاملاتی باز، وجود داشته باشد. اگر موجودی حساب معامله گر به دلیل ضرر و زیان به کمتر از مارجین نگهداری برسد، کارگزار از معامله گر می خواهد تا حساب خود را شارژ کند (Margin Call). در غیر این صورت، کارگزار می تواند پوزیشن معاملاتی معامله گر را به صورت اجباری ببندد.

کاربردهای بازار فیوچرز

بازار فیوچرز کاربردهای مختلفی دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• پوشش ریسک (Hedging): تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سرمایه گذاران می توانند از قراردادهای آتی برای محافظت از خود در برابر نوسانات نامطلوب قیمت در آینده استفاده کنند. برای مثال، یک کشاورز می تواند با فروش آتی محصول خود، قیمت فروش محصول خود را در آینده تضمین کند و ریسک کاهش قیمت را پوشش دهد.
• سفته بازی (Speculation): معامله گران می توانند با پیش بینی صحیح روند قیمت ها در آینده، از طریق خرید یا فروش قراردادهای آتی سود کسب کنند.
• آربیتراژ (Arbitrage): آربیتراژگران از اختلاف قیمت یک دارایی در بازارهای مختلف یا بین قراردادهای آتی و بازار اسپات برای کسب سود بدون ریسک استفاده می کنند.

مقایسه کلیدی بازار اسپات و فیوچرز: زمان تحویل، تسویه و اهداف معاملاتی

تفاوت اسپات و فیوچرز در بازارهای مختلف

تفاوت های اسپات و فیوچرز می تواند در بازارهای مختلف مانند فارکس، ارز دیجیتال و کالا کمی متفاوت باشد.

اسپات و فیوچرز در بازار فارکس

• معاملات اسپات در بازار فارکس: به معنای خرید و فروش آنی جفت ارزها با نرخ لحظه ای است. تسویه حساب معمولاً ظرف دو روز کاری انجام می شود. معاملات اسپات در فارکس بسیار نقدشونده هستند و اسپرد (تفاوت بین قیمت خرید و فروش) نسبتاً کمی دارند.
• معاملات فیوچرز در بازار فارکس: به معنای تعهد به خرید یا فروش یک جفت ارز در تاریخ و قیمتی مشخص در آینده است. معاملات فیوچرز در فارکس معمولاً برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز استفاده می شوند. این معاملات اهرم بالایی دارند و می توانند سود یا زیان قابل توجهی به همراه داشته باشند. سوآپ (نرخ بهره شبانه) در معاملات فیوچرز فارکس بر اساس اختلاف نرخ بهره دو ارز محاسبه می شود.

اسپات و فیوچرز در بازار ارز دیجیتال

• معاملات اسپات در بازار ارز دیجیتال: به معنای خرید و فروش آنی رمزارزها با قیمت لحظه ای است. تسویه حساب معمولاً به صورت آنی انجام می شود. معاملات اسپات در بازار ارز دیجیتال بسیار پرنوسان هستند.
• معاملات فیوچرز در بازار ارز دیجیتال: به معنای تعهد به خرید یا فروش یک رمزارز در تاریخ و قیمتی مشخص در آینده است. این معاملات اهرم بالایی دارند و می توانند سود یا زیان قابل توجهی به همراه داشته باشند. معاملات فیوچرز در بازار ارز دیجیتال به دلیل نوسانات شدید قیمت ها، ریسک بسیار بالایی دارند. صرافی های محدودی قراردادهای فیوچرز ارز دیجیتال را ارائه می دهند و کارمزد این نوع معاملات معمولاً از معاملات اسپات بیشتر است.

اسپات و فیوچرز در بازار کالا

• معاملات اسپات در بازار کالا: به معنای خرید و فروش آنی کالاها (مانند طلا، نفت، گندم) با قیمت لحظه ای است. در معاملات اسپات کالا، تحویل فیزیکی کالا معمولاً انجام می شود و خریدار باید هزینه های مربوط به حمل و نقل و انبارداری را نیز در نظر بگیرد.
• معاملات فیوچرز در بازار کالا: به معنای تعهد به خرید یا فروش یک کالا در تاریخ و قیمتی مشخص در آینده است. معاملات فیوچرز در بازار کالا بیشتر برای پوشش ریسک و مدیریت قیمت توسط تولیدکنندگان و مصرف کنندگان استفاده می شود. تسویه حساب در این معاملات می تواند به صورت فیزیکی (تحویل کالا) یا نقدی انجام شود.

مزایای معاملات اسپات: سادگی، شفافیت و نقدشوندگی بالا

• سادگی: معاملات اسپات ساده هستند و به راحتی قابل درک می باشند.
• شفافیت: قیمت ها در بازار اسپات به صورت لحظه ای و شفاف در دسترس همگان قرار دارد.
• نقدشوندگی بالا: بازار اسپات، به ویژه در بازارهایی مانند فارکس و ارزهای دیجیتال، از نقدشوندگی بسیار بالایی برخوردار است.
• عدم نیاز به مارجین: در معاملات اسپات، نیازی به سپرده گذاری مارجین نیست.

مزایای معاملات فیوچرز: اهرم، پوشش ریسک و فرصت های آربیتراژ

• اهرم (Leverage): معاملات فیوچرز با اهرم انجام می شوند. اهرم به معامله گران اجازه می دهد تا با سرمایه کم، حجم معاملات بالایی انجام دهند و سود (و البته زیان) خود را چند برابر کنند.
• پوشش ریسک (Hedging): قراردادهای آتی ابزاری مؤثر برای مدیریت ریسک قیمت هستند. تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و سرمایه گذاران می توانند از این قراردادها برای تثبیت قیمت خرید یا فروش دارایی های خود در آینده استفاده کنند.
• فرصت های آربیتراژ: معامله گران می توانند از اختلاف قیمت بین بازار اسپات و فیوچرز برای کسب سود بدون ریسک استفاده کنند.
• امکان فروش استقراضی: در بازار فیوچرز، معامله گران می توانند دارایی هایی را که مالک نیستند، به فروش برسانند (Short Selling) و از کاهش قیمت آن ها سود کسب کنند.

محدودیت ها و معایب بازار اسپات: عدم امکان فروش استقراضی و اهرم محدود

• عدم امکان فروش استقراضی (Short Selling): در بیشتر موارد، در بازار اسپات نمی توان دارایی هایی را که مالک نیستید، به فروش برسانید و از کاهش قیمت آن ها سود کسب کنید.
• اهرم محدود یا عدم وجود اهرم: در معاملات اسپات، اهرم وجود ندارد یا بسیار محدود است.
• هزینه های نگهداری: در برخی بازارها مانند بازار کالا، خریدار باید هزینه های مربوط به نگهداری و انبارداری کالا را نیز در نظر بگیرد.

ریسک ها و معایب بازار فیوچرز: پیچیدگی، ریسک لیکویید شدن و نیاز به دانش تخصصی

• پیچیدگی: معاملات فیوچرز نسبت به معاملات اسپات پیچیده تر هستند و نیاز به درک مفاهیمی مانند مارجین، تاریخ سررسید، تسویه حساب و غیره دارند.
• ریسک لیکویید شدن (Liquidation Risk): به دلیل استفاده از اهرم، کوچک ترین نوسانات قیمت در خلاف جهت معامله می تواند منجر به از دست رفتن کل سرمایه (لیکویید شدن) شود.
• نیاز به دانش تخصصی: معاملات فیوچرز نیاز به دانش و تجربه کافی در زمینه بازارهای مالی، تحلیل تکنیکال و فاندامنتال و مدیریت ریسک دارند.
• ریسک مارجین کال: اگر موجودی حساب معامله گر به دلیل ضرر و زیان به کمتر از مارجین نگهداری برسد، کارگزار از معامله گر می خواهد تا حساب خود را شارژ کند (Margin Call). در غیر این صورت، کارگزار می تواند پوزیشن معاملاتی معامله گر را به صورت اجباری ببندد.

انتخاب بین بازار اسپات و فیوچرز: کدام استراتژی معاملاتی برای شما مناسب است؟

انتخاب بین بازار اسپات و فیوچرز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• اهداف معاملاتی: اگر به دنبال خرید و نگهداری یک دارایی هستید، بازار اسپات مناسب تر است. اما اگر به دنبال پوشش ریسک، سفته بازی یا آربیتراژ هستید، بازار فیوچرز می تواند گزینه بهتری باشد.
• افق زمانی سرمایه گذاری: معامله گران کوتاه مدت ممکن است به دلیل نقدشوندگی بالا و اسپرد کمتر، بازار اسپات را ترجیح دهند. در حالی که معامله گران بلندمدت ممکن است به دلیل امکان پوشش ریسک و استفاده از اهرم، بازار فیوچرز را انتخاب کنند.
• میزان سرمایه: معاملات فیوچرز به دلیل نیاز به مارجین، به سرمایه اولیه بیشتری نسبت به معاملات اسپات نیاز دارند.
• سطح دانش و تجربه: معاملات فیوچرز پیچیدگی های بیشتری دارند و برای معامله گران باتجربه که دانش کافی در مورد بازارهای مالی و مدیریت ریسک دارند، مناسب تر هستند.
• میزان ریسک پذیری: معاملات فیوچرز به دلیل استفاده از اهرم، ریسک بالاتری نسبت به معاملات اسپات دارند.

جمع بندی

بازار اسپات و فیوچرز هر کدام ویژگی ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. بازار اسپات برای معاملات نقدی و تحویل فوری دارایی ها مناسب است، در حالی که بازار فیوچرز برای معاملات آتی و پوشش ریسک، سفته بازی و آربیتراژ مورد استفاده قرار می گیرد. انتخاب بین این دو بازار به اهداف معاملاتی، افق زمانی سرمایه گذاری، میزان سرمایه، سطح دانش و تجربه و میزان ریسک پذیری شما بستگی دارد. برای موفقیت در هر یک از این بازارها، مطالعه و تحلیل کافی انجام دهید و در صورت نیاز با مشاوران مالی خبره مشورت کنید. همچنین از تجربه های کوچک شروع کرده و ریسک خود را مدیریت کنید تا بهترین نتایج را در مسیر معاملاتی خود کسب کنید.